Điện Biên Phủ là một địa bàn chiến lược hết sức quan trọng, là một vị trí chiến lược cơ động ở giữa miền Bắc Việt Nam, Thượng Lào và miền Tây Nam Trung Quốc, có thể trở thành một căn cứ lục quân và không quân có tác dụng rất lợi hại trong âm mưu xâm lược của Pháp và cả Mỹ ở vùng Đông Nam Á.
Lực lượng của địch ở Điện Biên phủ lúc đầu có 6 tiểu đoàn, sau tăng lên dần để đối phó với cuộc tấn công của ta, 12 tiểu đoàn và 7 đại đội bộ binh, bố trí thành Tập đoàn cứ điểm Biên Phủ thành tập đoàn cứ điểm và nếu khả năng âm mưu của địch cũng biến thành cơ hội để quân ta tiêu diệt sinh lực tinh nhuệ của địch. Đầu tháng 1-1954, ta tập trung 5 đại đoàn (sư đoàn) chủ lực (308, 312, 316, 304 và đại đoàn pháo binh 351) tại chiến trường Điện Biên Phủ bao vây Tập đoàn cứ điểm, không cho chúng rút vì nếu chúng rút, ta chỉ giải phóng đất đai thôi thì cuộc bao vây thất bại. Địch rút an toàn, chúng lại chiếm đóng nơi khác.
Chiều ngày 25-1-1954, quân ta nổ súng mở màn cuộc tiến công vào Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ mà mọi cán bộ, chiến sĩ rất mong đợi nhưng trước đó vài giờ, cuộc tiến công lại hoãn. Ta chuyển từ "tiến nhanh, giải quyết nhanh” sang "tiến chắc, giải quyết chắc”. Và nguyên nhân sâu xa thì sau này mới biết rộng rãi. Trong ngày 25-1-1954 trước khi mở cuộc tấn công dự tính vào buổi chiều, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã quyết định "đánh chắc, tiến chắc” và không thực hiện phương châm "đánh chớp nhoáng theo giải pháp chớp nhoáng”. Các tư lệnh, chính ủy đại đoàn chấp hành lệnh của Đại tướng và chỉ băn khoăn đã kéo pháo vào trận địa, kéo trọng pháo 105 ly nặng hơn 2 tấn rất gian nan, kéo bằng tay. Đại tướng lệnh ngay tức khắc kéo pháo ra và hoãn cuộc tấn công. Cố vấn Trung Quốc vẫn giữ quan điểm "Đánh nhanh, tiến nhanh”, "Đánh chớp nhoáng theo giải pháp chớp nhoáng” nhưng không còn đi ngược lại với quyết tâm của cán bộ, chiến sĩ ta thay đổi chiến thuật và chuẩn bị đánh chắc ăn từng trận bằng cách tiến vững vàng. Từ ngày 25-1-1954, bộ binh, pháo binh đều tranh thủ xây dựng trận địa, pháo 105 ly không còn lộ thiên, khi bắn dễ bị máy bay địch phát hiện và pháo địch sẽ hủy diệt pháo ta ngay. Xây dựng hầm pháo 105 ly tại sườn núi đối diện với tập đoàn cứ điểm, trên nóc chịu đựng mọi sức phá hủy của các cỡ đạn pháo của địch. Các cán bộ trọng pháo 105 ly đã nhiều lần đo đạc tính toán, kiểm tra kỹ lưỡng các phần tử bắn (các số liệu về tầm, hướng mà các pháo thủ lấy lên pháo để bắn, chuẩn bị bắn thật trúng đích). Bộ binh đào hàng trăm ki-lô-mét giao thông hào, tiến đến đâu giao thông hào đào đến đó. Hơn một tháng rưỡi sau, khi bộ đội ta đã hoàn thành công cuộc chuẩn bị chiến đấu theo phương châm "Đánh chắc, tiến chắc” chiều 13-3-1954, ta mới chính thức mở màn cuộc tiến công vào Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Mục tiêu cuộc tiến công của ta là trung tâm đề kháng Him Lam và toàn bộ phân khu bắc. Him Lam nằm bên đường 41, cạnh bản nhỏ Him Lam, bộ đội đã lấy tên bản này đặt cho vị trí địch. Him Lam giữ vị trí chủ yếu ngăn chặn chủ lực ta từ Tuần Giáo theo đường 41 tiến vào đồng thời là một đài quan sát phát hiện ta từ xa cho pháo binh ở Mường Thanh kết hợp với máy bay đánh phá. Binh lực chiếm đóng ở Him Lam là tiểu đoàn dù lê dương thứ nhất thuộc bán lữ đoàn lê dương thứ 13, một đơn vị mà theo lịch sử xâm lược của quân đội viễn chinh Pháp, đã được xây dựng gần 100 năm, gồm 4 đại đội lê dương tinh nhuệ nhất, rất thạo về phòng ngự.
Bộ đội ta xung phong trên đồi Him Lam
Đại đoàn 312, được vinh dự đánh trận mở màn, Đại đoàn trưởng Lê Trọng Tấn lo lắng sương mù phủ kín các mục tiêu của pháo binh trước giờ nổ súng. Đồng chí thấy cần hỏi ý kiến Bộ Tư lệnh đại đoàn pháo binh. Chuông điện thoại đổ hồi. Anh chiến sĩ thông tin trẻ tuổi giữ máy vội đưa ống nghe lên tai rồi mới nói với Đại đoàn trưởng:
- Báo cáo đồng chí nói chuyện với anh Ngọc (Tướng Giáp).
Đại đoàn trưởng đến cầm ống nghe. Anh đã biết rõ trước một trận đánh quan trọng, Tổng Tư lệnh thường hay trực tiếp kiểm tra quyết tâm của người chỉ huy:
- Đồng chí Tấn đấy phải không? Bộ đội đã sẵn sàng chưa?.
- Báo cáo các đơn vị xung kích và hỏa lực của trung đoàn sẵn sàng, chỉ chờ pháo ta bắn là tiến ra trận địa xuất phát xung phong.
- Sương mù đã xuống nhiều, pháo binh đề nghị cho nổ súng sớm để nhìn rõ mục tiêu, bộ binh có đánh sớm được không?
- Báo cáo đồng chí, chúng tôi cũng đang định đề nghị với trên cho nổ súng ngay từ bây giờ.
- Được, đồng chí ra lệnh ngay cho đơn vị chuẩn bị. Chúc các đồng chí chiến thắng một trận thật giòn giã để mở màn cho chiến dịch.
Lúc 17 giờ ngày 13-3-1954, khói đen trùm lên cụm cứ điểm Him Lam. Những đơn vị hỏa lực nhanh nhẹn rời chỗ ẩn náu bên sườn đồi, tiến xuống trận địa xuất phát xung phong. 3 tiểu đoàn bộ binh tiến thành 3 mũi, 3 mũi do Trung đoàn trưởng Quang Tuyến chỉ huy, 1 mũi do Trung đoàn trưởng Hoàng Cầm chỉ huy cùng tiến về phía cứ điểm địch. Trên dòng sông Nậm Rốm phía Tây Nam cứ điểm nhanh chóng xuất hiện một chiếc cầu. Cũng trên sông này, cách dăm chục mét về phía Bắc, một cánh quân của ta đang chạy trên mặt nước, vượt qua sông trên chiếc cầu chìm như đi giữa đường băng. Từ đêm hôm trước, các chiến sĩ công binh của ta đã bí mật làm xong 2 cây cầu trên con sông, một cầu chìm và một cầu nổi. Các bộ phận của chiếc cầu nổi được giấu kín trong những đám lau lách dọc bờ sông và lắp ráp lại khi trọng pháo 105 ly bắt đầu bắn vào vị trí địch. Sau khi thấy chiếc cầu nổi xuất hiện trên sông, địch tập trung hỏa lực pháo ngăn chặn đường tiến quân của ta tại hướng này. Đại đoàn trưởng Lê Trọng Tấn đề nghị Bộ Chỉ huy mặt trận cho trọng pháo 105 ly bắn mạnh kiềm chế pháo binh địch và quyết định đưa tiểu đoàn dự bị vào chiến đấu tại các cứ điểm 2 và 3 nhanh chóng tiêu diệt nốt toàn bộ quân địch rồi từ đây mở đường đánh sang cứ điểm 1. 22 giờ, tiểu đoàn 428 báo cáo đánh chiếm xong toàn bộ cứ điểm 2 nhưng cả tiểu đoàn 428 tại đây và tiểu đoàn dự bị đã tiến vào cứ điểm 3 đều không vượt được qua những công sự dầy đặc và rất phức tạp của địch để mở đường sang cứ điểm 1.
Đồi Him Lam sau trận chiến đêm 13-3-1954. Ảnh: T.L
22 giờ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp điện thoại cho Đại đoàn trưởng đại đoàn 312 hỏi tình hình chiến đấu, Đại đoàn trưởng Lê Trọng Tấn trả lời:
- "Báo cáo đồng chí, bộ đội đã chiếm được hoàn toàn cứ điểm 2 và cứ điểm 3. Cứ điểm 1 vẫn chưa giải quyết xong”.
- Tại sao?
- Đại đoàn chưa nắm được cụ thể tình hình đơn vị.
- Phải cử ngay người vào cứ điểm nắm tình hình chiến đấu xem sao. Các đồng chí cần gì thì đề nghị. Cần giải quyết cho gọn trong đêm nay.
Trước mắt các chiến sĩ bộc phá chỉ còn lại một hàng rào cuối cùng. Tổ trưởng bộc phá Thuyết ôm bộc phá xông lên bị một viên đạn sượt bụng, anh cúi gập người xuống và vẫn tiếp tục chạy lên lao ống bộc phá xuống dưới hàng rào, hoàn thành nhiệm vụ mở cửa. Tiểu đội trưởng Nguyễn Hữu Oanh dẫn đầu một số chiến sĩ đánh thốc vào cứ điểm. Trận đánh Him Lam đã kết thúc lúc 22 giờ 30 phút.
Chiến thắng Him Lam thu hút mọi người nhưng những chiến thắng của pháo binh ngày 13-3 đâu chỉ có ở Him Lam. Khu trung tâm Mường Thanh có hầm chỉ huy của tướng Đờ Cát, cũng là nơi tập trung lực lượng trọng pháo 105 ly và 155 ly của địch đã trúng pháo 105 ly của ta nhiều nhất ngày 13-3. Năm máy bay tại sân bay lần lượt bị phá hủy và các trận địa pháo của địch đều lộ thiên, một số đã bị pháo ta phá hủy. Trong giờ đầu tiên của cuộc tiến công của ta, pháo địch ở khu trung tâm bị tê liệt, pháo thủ của địch phải nấp dưới hầm tránh đạn. Tên trung tá Langlais, chỉ huy bán lữ đoàn lê dương thứ 13 đang tắm bỗng tiếng nổ khủng khiếp của đạn pháo ta, trúng nơi chỉ huy của hắn. Langlais hoảng loạn vội lao vào hầm, thoát chết. Tên trung tá Gaucher, chỉ huy phân khu trung tâm đã được trung úy De Veyes cảnh báo về pháo Việt Nam, tại Him Lam, quan tư Pégause, chỉ huy tiểu đoàn lê dương thứ 3 và mấy sĩ quan dưới quyền đã chết vì pháo 105 ly. Gaucher tỏ ý giận dữ, càu nhàu: "Tôi đã nhắc là các hầm ở Him Lam quá mỏng, quá sơ sài”. Ngay sau đó pháo của ta đã bắn trúng nơi chỉ huy của Gaucher. Trời đã tối, điện lại tắt. Gaucher bị thương rất nặng, không còn hai cánh tay và máu ra rất nhiều. Gaucher chỉ kịp thều thào: "Lau mặt cho tôi, cho tôi uống nước”. Sau đó lịm đi rồi tắt thở.
Mọi tội lúc này đều đổ dồn cho đại tá Piroth, chỉ huy lực lượng pháo binh. Piroth rất được Đờ Cát nể trọng vì là sĩ quan có kinh nghiệm về pháo binh, xông pha trận mạc nhiều. Đờ Cát và các tướng, tá hỏi Piroth về pháo binh Việt Nam, Piroth đều chủ quan, nhún vai coi thường. Pháo 105 ly, bộ đội Việt Nam đưa lên đến Điện Biên phủ sao nổi, qua bao đèo rất cao, suối sâu. Về phía ta càng làm cho Piroth tự cao, tự đại vì cho đến ngày 13-3-1954, ta chỉ sử dụng pháo 75 ly vác vai, ta chưa hề bắn một viên đại đại bác 105 ly nào. Chính vì vậy, ngày 13-3, pháo 105 ly bắn ào ạt, cấp tập vào vị trí Him Lam và khu trung tâm Mường Thanh, bắn rất trúng đích, làm cho địch vô cùng kinh ngạc, Piroth không sao hiểu nổi. Suốt ngày 13-3 rồi 14-3, các sĩ quan đều hỏi Piroth pháo 105 ly của Việt Nam từ những đâu bắn tới vậy? Có cách nào làm pháo Việt Nam ngừng hoạt động không? Sao pháo của Pháp rất mạnh lại không làm "câm miệng” pháo Việt Nam. Piroth ú ớ không sao trả lời được, đành chỉ lên các đỉnh núi. Piroth quá ngượng ngập với các sĩ quan, lần đầu tiên pháo binh do hắn chỉ huy chịu thất bại ê chề và lại là đối thủ mới dùng trọng pháo trận đầu. Về hầm, Piroth chỉ nằm và bỏ ăn. Sáng 15-3, cần vụ của Piroth nghe trong hầm của hắn có tiếng nổ, vội chạy vào thì thấy Piroth đã chết, mặt, ngực và bàn tay đã nát bét. Piroth đã tự kết liễu đời hắn bằng một quả lựu đạn. Mới đến ngày thứ ba của cuộc tiến công, cái chết thảm hại của đại tá chỉ huy lực lượng pháo binh địch đã chứng minh phương châm của chiến dịch "Đánh chắc tiến chắc” là hoàn toàn đúng đắn. Đó là tư tưởng quân sự Việt Nam, bắt nguồn từ truyền thống chiến tranh nhân dân của Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Nguyễn Huệ, có dấu ấn Võ Nguyên Giáp, người học trò xuất sắc của Bác Hồ, đã thực hiện đến nơi đến chốn lời căn dặn của Bác trước khi Đại tướng lên đường đến Điện Biên Phủ, trực tiếp chỉ huy chiến dịch:
Thắng lợi mới đánh
Không thắng không đánh
Thái Duy - Báo Đại Đoàn Kết