Là một nhà nghiên cứu khoa học và lý luận về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, PGS-TS Trần Hậu – nguyên Giám đốc Trung tâm lý luận Uỷ ban TƯMTTQ Việt Nam – cho rằng: Với ưu thế riêng của một tổ chức liên minh chính trị rộng rãi nhất, Mặt trận có thể nắm bắt được những thông tin mà có khi Đảng và Nhà nước không khai thác được, bởi vì theo cách nhìn của cử tri và nhân dân, Mặt trận Tổ quốc không phải là cơ quan quyền lực Nhà nước, không bị ràng buộc bởi mối quan hệ quyền lực với dân nên cử tri có thể bày tỏ thoải mái chính kiến của mình.
PGS – TS Trần Hậu.
Tuy nhiên, PGS Trần Hậu khẳng định: Giám sát – phản biện của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam không phải là đối lập mà nhằm mục đích bảo vệ Đảng và Nhà nước, củng cố chế độ, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân. Trong điều kiện ở nước ta không có chế độ đa đảng và đảng đối lập, vấn đề giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam càng giữ vai trò quan trọng, có tác dụng như một “cơ chế hãm”, một kiểu “gián nghị đại phu”, góp phần giữ cho Đảng Cộng sản tuy giữ độc quyền lãnh đạo xã hội nhưng không lộng quyền, lạm quyền, đặc quyền.
Để có thể phản biện xã hội được tốt, theo PGS Trần Hậu: Yêu cầu cao nhất đặt ra cho công tác giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tập hợp một cách rộng rãi thông tin đa dạng, nhiều chiều từ trong thực tế cuộc sống. Đây là lợi thế của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, và cũng là ưu thế của giám sát nhân dân mà các cơ quan Đảng, Nhà nước không thể đáp ứng.
Nhưng, ông Trần Hậu thẳng thắn đánh giá: Lâu nay, do khuyết điểm hành chính hoá, nhà nước hoá công tác Mặt trận, mà lợi thế này đã bị giảm sút. Những thông tin mà Mặt trận Tổ quốc có được không phong phú gì hơn so với thông tin của các cơ quan Nhà nước, cơ quan Đảng thu thập được, thập chí còn nghèo nàn hơn. Do đó, Mặt trận khó phát huy vai trò phản biện xã hội. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chỉ có thể bình luận, đánh giá, nhận xét về đường lối, chính sách, pháp luật trên cơ sở nắm bắt và xử lý được nguồn thông tin thật phong phú, tin cậy, đa dạng, nhiều chiều, nhất là những thông tin của các đối tượng do Mặt trận trực tiếp vận động, như trí thức, nhân sĩ, doanh nhân, dân tộc thiểu số, tôn giáo, kiều bào,...
Ông Trần Hậu đặc biệt đề cao lợi thế của Mặt trận: Mặt trận Tổ quốc phải sưu tầm được những thông tin mà chỉ có tổ chức Mặt trận với ưu thế là một tổ chức liên minh chính trị rộng rãi nhất mới sưu tầm được, những thông tin mà Đảng và Nhà nước không khai thác được, đó là những thông tin quý hiếm, rất có tác dụng đối với việc phản biện xã hội. Không làm được điều này, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã bỏ mất một lợi thế hiếm hoi, mà chính nhờ lợi thế này mà khẳng định sự cần thiết của vai trò tổ chức Mặt trận trong xã hội ta hiện nay khi đã có hệ thống chính trị hoàn chỉnh từ Trung ương đến tận cơ sở.
Tiếng nói phản biện của các tổ chức thành viên và cá nhân thành viên của Mặt trận Tổ quốc đối với đường lối, chính sách và pháp luật của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là những tiếng nói có ý nghĩa to lớn đối với việc nhận xét, đánh giá đường lối, chính sách và pháp luật. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần cải tiến mối quan hệ thường xuyên giữa các tổ chức thành viên, đổi mới các kỳ họp thường niên của Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc các cấp để tạo điều kiện thu được nhiều ý kiến phản biện của các thành viên của Mặt trận. Hội nghị Uỷ ban Mặt trận các cấp là một dịp bày tỏ chính kiến của các tầng lớp nhân dân, các cá nhân... trong xã hội đối với đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước. Trong môi trường Mặt trận, mọi người được tự do thoải mái bày tỏ mọi ý kiến một cách thẳng thắn, chân thành, nói thật những nhận xét, đánh giá của họ đối với đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước, nếu có ý kiến khác nhau thì trao đổi cho thấu lý đạt tình, tìm ra mẫu số chung và điểm tương đồng.
Về vấn đề tập hợp ý kiến cử tri, ông Trần Hậu phân tích: Tiếp xúc và tập hợp ý kiến cử tri là nhiệm vụ thường xuyên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được Hiến pháp và luật pháp quy định, nhằm giúp cho Mặt trận có thể tập hợp ý kiến đóng góp của cử tri cả nước về đường lối, chính sách, pháp luật. Các tầng lớp nhân dân sinh sống khắp mọi miền đất nước, bằng thể nghiệm trong cuộc sống của bản thân và gia đình, họ có thể đưa ra những nhận xét trực tiếp đối với đường lối, chính sách và pháp luật của Đảng và Nhà nước. Việc tập hợp ý kiến đa dạng dưới góc độ khác nhau muôn vẻ của cử tri do Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đứng ra đảm nhiệm là một thuận lợi, vì theo cách nhìn của cử tri, Mặt trận Tổ quốc không phải là cơ quan quyền lực Nhà nước, không bị ràng buộc bởi mối quan hệ quyền lực với dân và không phải là nơi hoạch định đường lối, chính sách và pháp luật, do đó Mặt trận có thể phản ánh một cách khách quan, trung thực ý kiến của cử tri. Cử tri có thể bày tỏ chính kiến của mình về đường lối, chính sách và pháp luật với niềm tin tưởng và hy vọng Mặt trận sẽ phản ánh trung thành ý kiến của họ với Đảng và Nhà nước.
Bởi vậy, để việc tập hợp ý kiến cử tri có kết quả, PGS Trần Hậu đề nghị: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần đổi mới cách tiếp xúc cử tri, nhằm phản ánh đúng những ý kiến chân thật của họ. Cử tri là đối tượng rộng rãi, bao gồm công dân Việt Nam đủ điều kiện bầu cử theo Hiến pháp quy định, trừ những người không đủ tư cách công dân. Trong số đông đó, có nhiều sự khác biệt về mọi mặt, do đó dẫn đến nhiều khác biệt trong chính kiến. Làm thế nào để tập hợp được ý kiến vô cùng phong phú của hàng chục triệu cử tri của cả nước bao gồm cả những cử tri có những ý kiến khác nhau, nhiều khi gay gắt, vẫn là một vấn đề khó khăn hiện nay. Theo cách làm truyền thống, việc tiếp xúc cử tri hiện nay phải qua nhiều tầng nấc, nhiều tổ chức, nên cử tri thường mang tính đại diện, bao gồm những người được chọn lọc kỹ càng, loại ra những người hay có ý kiến đóng góp khác với đường lối, chính sách, không để họ dự các cuộc tiếp xúc cử tri của các cán bộ có chức quyền cao ở địa phương hay Trung ương. Các cuộc tiếp xúc cử tri thường diễn ra trong thời gian ngắn ngủi, tại trụ sở làm việc với nghi thức trang trọng. Với cách làm ấy, ý kiến của cử tri thường không phản ánh hết thực trạng tâm tư nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân, người dân bình thường không có dịp nói lên ý kiến của mình, cán bộ Mặt trận không mắt thấy tai nghe về cuộc sống của dân. Thông tin cơ sở do đó đã bị hạn chế, ảnh hưởng đến việc phản biện xã hội của Mặt trận. Do đó đổi mới việc tiếp xúc cử tri nên theo hướng mở rộng đối tượng, tăng cường tiếp xúc ngẫu nhiên, giảm tối đa việc chọn lọc cử tri để tiếp xúc. Có như vậy, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam mới nghe được những ý kiến phản biện đường lối, chính sách, pháp luật của đông đảo cử tri một cách đa dạng, nhiều chiều, của nhiều đối tượng khác nhau chứ không chỉ là của những người được chọn, những người không đủ trình độ, những người không nói thẳng, nói thật.