Việc Trung Quốc đưa giàn khoan nước sâu Haiyang Shiyou - 981 (Hải Dương - 981) có hàng chục tàu hộ tống, trong đó có cả tàu hộ vệ tên lửa 534 và tàu tuần tiễu tấn công nhanh 753 vào vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, thềm lục địa của Việt Nam đã vi phạm quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam trên Biển Đông.
Họ còn ngang ngược phun vòi rồng, cho hàng loạt máy bay quân sự uy hiếp, cho tàu đâm vào tàu cảnh sát biển của Việt Nam. Những hành động đó là một bước đi có chủ đích được tính toán trước. Với việc điều động số lượng lớn tàu thuyền, có cả tàu vũ trang, máy bay quân sự, Trung Quốc quyết tâm đạt mục đích để giàn khoan có thể hoạt động ở vùng biển thuộc chủ quyền của Việt Nam và còn đi xa hơn nữa.
Hành động này thể hiện sự coi thường luật pháp và thông lệ quốc tế. Cụ thể: Phớt lờ Hiến chương Liên hợp quốc (mà Trung Quốc là quốc gia Ủy viên Thường trực Hội đồng bảo an); coi thường Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (mà Trung Quốc là quốc gia thành viên của Công ước này); thiếu nghiêm túc trong việc thực thi DOC (Trung Quốc đã cam kết với Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á). Đó là xét về bình diện thế giới và khu vực.
Xét trong quan hệ hai nước, Trung Quốc đã không tôn trọng danh dự của nhân dân hai nước, hai Đảng, hai nhà nước, mà trước hết là nhân dân Trung Quốc (một dân tộc có nền văn hóa lâu đời). Vì, hành động trong những ngày qua là minh chứng cho việc Trung Quốc không tôn trọng mối quan hệ hữu nghị theo tinh thần 16 chữ và tinh thần 4 tốt - mà Trung Quốc là chủ thể đề xuất xây dựng nên tinh thần hữu nghị ấy. Trung Quốc cũng không tôn trọng chữ ký của mình trong Tuyên bố (ngày 10-11-2011) về 6 nguyên tắc chỉ đạo giải quyết vấn đề trên biển, trong đó có việc thiết lập đường dây nóng cấp chính phủ để kịp thời trao đổi và xử lý thông tin.
Xâm phạm lãnh thổ Việt Nam với những động thái có tính toán, mang tính chất hăm dọa không thể thu phục được lòng người, dư luận trong khu vực và trên thế giới đã lên án hành động ngang ngược, coi thường văn hóa ứng xử quốc tế trong thời đại văn minh của phía Trung Quốc. Coi đó là hành động gây hấn và không có lợi cho việc duy trì hòa bình và ổn định trong khu vực mà chỉ làm leo thang căng thẳng ở Biển Đông. Đường "lưỡi bò" 9 đoạn chiếm 80% diện tích Biển Đông và vẽ cả vào vùng quyền chủ quyền của một số nước Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, vừa không có cơ sở pháp lý, không có cơ sở lịch sử vừa thiếu tự trọng và điều đó cho thấy Trung Quốc không thực tâm xây dựng môi trường văn hóa ứng xử quốc tế trong thời đại văn minh hiện nay.
Dư luận thế giới đều hiểu rằng: Để thực hiện ý đồ bành trướng trong một khu vực có nhiều nước yếu thế hơn về tiềm năng kinh tế và quốc phòng, Trung Quốc ngày càng lấn lướt theo kiểu bất chấp và luôn tạo sự cố "việc đã rồi" gây phức tạp tình hình Biển Đông.
Sự thật việc Trung Quốc gây hấn, vi phạm chủ quyền biển, đảo của Việt Nam mấy ngày qua đã quá rõ ràng. Vậy mà, chiều 8-5 vừa qua, Bộ Ngoại giao Trung Quốc còn tổ chức cuộc họp báo nhằm biện minh cho việc đưa giàn khoan Hải Dương - 981 hoạt động trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Tại cuộc họp báo, đại diện Bộ Ngoại giao Trung Quốc bày tỏ tin tưởng Việt Nam và Trung Quốc sẽ giải quyết được vấn đề hiện nay thông qua "đối thoại" (!?). Đồng thời, phía Trung Quốc ngang nhiên vu cáo Việt Nam. Đại diện Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã dành nhiều thời gian "nói lại" về lập trường về cái gọi là "chủ quyền" ở Biển Đông. Thế nhưng những vấn đề mà phóng viên quan tâm và đặt câu hỏi nhiều nhất thì phía Trung Quốc lại không thể trả lời, hoặc trả lời không thỏa đáng. Ví như, họ không đưa ra được hình ảnh nào chứng minh cho chỉ trích của họ về việc "tàu Việt Nam quấy nhiễu tàu Trung Quốc". Không những thế, phía Trung Quốc lại còn ngang ngược đòi Việt Nam rút hết các tàu kiểm ngư, cảnh sát biển ra khỏi khu vực biển... thuộc chủ quyền Việt Nam (?).
Mặc dù các phóng viên quốc tế đã hỏi đi hỏi lại nhiều lần, nhưng đại diện Bộ Ngoại giao cũng như đại diện Tổng Công ty Dầu khí Hải Dương Trung Quốc (CNOOC) không giải thích được tại sao Trung Quốc phải điều đến hơn 80 tàu các loại để hộ tống một giàn khoan. Trước câu hỏi việc tàu Trung Quốc phun vòi rồng và dùng tàu tải trọng lớn đâm vào tàu Việt Nam có phải là hành vi ức hiếp thô bạo hay không và đã điều bao nhiêu tàu, trong đó có bao nhiêu tàu hải quân đến khu vực giàn khoan Hải Dương - 981, đại diện Bộ Ngoại giao Trung Quốc tỏ ra lúng túng, cố tình né tránh câu trả lời.
Trước việc các tàu chức năng Trung Quốc thô bạo phun vòi rồng và đâm vào tàu cảnh sát biển Việt Nam như thế, các chiến sĩ cảnh sát biển Việt Nam vẫn bình tĩnh, kiềm chế, không đáp trả tương tự tức thời, không mắc mưu, vì cháy bỏng khát vọng hòa bình và cũng chưa phải lúc dùng biện pháp tương tự để đáp trả. Nhưng, sự kiềm chế bao giờ cũng có giới hạn!
Đối với vụ gây hấn này, Việt Nam đã yêu cầu Trung Quốc phải rút ngay giàn khoan nước sâu cùng các tàu hộ tống ra khỏi vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Nhưng Trung Quốc vẫn khăng khăng giàn khoan này hoạt động trong vùng biển của họ. Việt Nam đã tuyên bố, bằng mọi cách để bảo vệ chủ quyền đất nước, bắt đầu bằng đối thoại hòa bình và yêu cầu Trung Quốc hành xử trên tinh thần tôn trọng luật pháp quốc tế, trước hết là Công ước Luật Biển 1982 và cam kết DOC.
Thế nhưng, tại cuộc họp báo, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã thông tin lập lờ, tung hỏa mù, thiếu minh bạch và thiếu tôn trọng chính mình. Thái độ đó không thuyết phục được dư luận, trong đó có dư luận của nhân dân Trung Quốc.
Những năm qua, người dân Việt Nam, nhất là ngư dân đã bị các tàu có vũ trang của Trung Quốc vùi dập ở vùng biển thuộc quyền chủ quyền của Việt Nam. Việc tùy tiện, vô cớ quy định thời gian cấm đánh bắt hải sản trong cả vùng biển thuộc chủ quyền Việt Nam, xua đuổi, bắt bớ, đánh đập ngư dân Việt Nam, bắt tàu của ngư dân Việt Nam để đòi tiền chuộc, thì không thể gọi là "láng giềng tốt"… Trung Quốc mấy lần trắng trợn cắt cáp thăm dò dầu khí Việt Nam thì làm sao có hợp tác toàn diện và đối tác tốt được. Và, lần này qua vụ giàn khoan Hải Dương - 981 xâm phạm chủ quyền biển đảo của Việt Nam, thì Trung Quốc chỉ gây bất ổn lâu dài trên Biển Đông. Rõ ràng không ai hướng tới tương lai kiểu ấy.
Thế nên, nhân dân Việt Nam yêu cầu Trung Quốc cần có ý thức thực hiện những cam kết xây dựng quan hệ hữu nghị với Việt Nam qua tinh thần 16 chữ và tinh thần 4 tốt. Đó là đạo lý trong quan hệ quốc tế hôm nay, nhất là quan hệ láng giềng hữu nghị trên thực tế.
Chúng tôi tin chắc rằng, không phải tất cả nhân dân Trung Quốc đều ủng hộ cách ứng xử quan hệ quốc tế như đã nêu trên. Bởi lẽ, cách hành xử trong quan hệ đối ngoại của Trung Quốc đang đi ngược lại cốt lõi giá trị quân tử. Cốt lõi của giá trị quân tử là lòng tự trọng, được hình thành trên nền ý thức "xử kỷ" (ứng xử trước hết với chính mình cho ngay ngắn, tử tế). Lòng tự trọng luôn luôn và mãi mãi là cốt lõi của con người có văn hóa để xây dựng một môi trường văn hóa quốc tế trong xu thế hội nhập toàn cầu hiện nay.